Araç Tekniği (Motor) Bilgisi

ARAÇ TEKNİĞİ DERS ÖZETİ

MOTOR : Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinalara motor denilir.

* Motorlar önce ikiye ayrılır :

1) İçten yanmalı      2) Dıştan yanmalı motorlar.

* Güncel yaşantımızda içten yanmalı motorlar kullanılmaktadır. İçten yanmalı motorlarda ;

1- Yakıt cinslerine göre      a) Benzinli   b) Dizel   c) LPG gazlı

2- Soğutma sistemlerine göre  a) Hava soğutmalı   b) Su soğutmalı

3- Zamanlarına göre        a) 2 zamanlı     b) 4 zamanlı

*Motoru oluşturan ana temel parçalar ikiye ayrılır.

1-Sabit parçalar : Subap muhafaza kapağı, Silindir (Motor) kapağı, Silindir (motor) bloku,karter

2-Hareketli parçalar : piston (piston üzerinde iki çeşit sekman vardır. Kompresyon ve yağ sekmanıdır.)Krank mili (aramil ) eksantrik (kam) mili, subaplar (emme ve egsoz)

* Motorun çalışma prensibine 4 zaman olayı denilir.

1- Emme zamanı   2- Sıkıştırma zamanı  3- Ateşleme iş zamanı  4- Eksoz zamanı

Benzinli (LPG) motorların çalışma prensibi

1-Zaman silindire yakıt ve hava emilir.   

2-Zaman silindire alınan yakıt ve hava karışımı sıkıştırılarak ısıtılır.

3-Zaman ısınan yakıt ve hava karışımı buji ile ateşlenir.İş elde edilir.

4-Zaman ekzoz subabı açılır kirli atıklar dışarı atılır.

Motor üzerinde iki çeşit manifold vardır. Emme ve egsoz:

*Ateşleme zamanında meydana gelen yüksek ses eksoz susturucu tarafından yok edilir.

Dizel motorların çalışma prensibi:

1-Zaman silindire sadece havadan emilir.

2-Zaman emilen hava sıkıştırılarak ısı ve basıncı artırılır.

3-Zaman ısınan ve basıncı artan havanın üzerine enjektörden yakıt püskürtülerek ateşleme sağlanır.

4-Zaman eksoz subabı açılır kirli gazlar dışarı atılır.

* Araçların eksozundan iki renk duman çıkar.

a-Siyah : Yakıt sarfiyatının belirtisidir.

b-Mavi :  Motor yağ yakıyor.

Rodaj dönemi : Fabrikadan sıfır olarak alınan araçların 1500-2000 km. dönemine denilir.Bu dönemde fazla sürat ve ani duruş-kalkış yapılmaz.

Yakıt sistemi : Yakıt deposu,benzin otomatiği,8benzin pompası) karbüratör. Hava filtresi,yakıt deposunun temizliği yıllık bakımdır.

Benzin otomatiği (benzin pompası) karbüratör ve yakıt deposu arasında yer alır. Karbüratör emme manifoltu üzerinde bulunur. Görevi yakıt ve hava oranını ayarlamaktır.( 1/15 oranında yakıt ve hava karışımını sağlar)

 Karbüratörde üç devre vardır.

a) jigle devresi     b) Kapı devresi  c) Rolanti devresi

1- Hava filtresinin görevi havayı temizlemektir.İki tip filtre vardır.

a) Hava filtresi    b) Yağlı tip hava filtresi

Egzozdan siyah duman çıkıyorsa öncelikle hava filtresine bakılır.Kış mevsimine girerken kışlık bakım olarak hava filtresi veya jigle kışlık pozisyona getirilir. Katalitik konvektörlü araçlarda kurşunsuz benzin kullanılır.

Yağlama sistemi : Sürtünmeden dolayı aşınmayı önlemek, azda olsa motoru soğutmak ve motor iç aksamında yağlanan parçaları temizlemek üzere motora 20/50 motor yağı subap muhafaza kapağı üzerindeki kapakçıktan konulur. Yağ seviyesinin kontrolü günlük bakımdır. Normal motor yağ seviyesi yağ seviye çubuğunun iki çizgisi arasında olmalı, motor yağı eksilirse motora aynı numara ve marka yağ ilave edilir.

Motor çalışırken motor yağ lambası yanarsa motor derhal stop edilir. Motor çalışırken yağ lambasının yanma nedeni, motor yağı eksilirse, filtre tıkanırsa yağ lambası arızalanırsa veya yağ müşürünün arızalanması . Motor yağı motor sıcakken aracın bakım kitabında verilen sürede değiştirilir.

Soğutma sistemi :

1-Hava soğutmalı motorlarda motor yapısı farklı su, soğutmalı motorlardaki sistemler yoktur.

2-Su soğutmalı motorun soğutma sistemi parçaları

3-Radyatör kapağı, radyatör, pervane, devir-daim pompası, vantilatör kayışı, hararet ısı müşürü, termostat, fan motoru ve fan müşürüdür.

*Motorun hararet yapması motor suyunun eksilmesinden aşağıdaki nedenlerden ;

1- Radyatör kapağından        

2- Radyatörün delik olması                   

3- Radyatör hortumunun hortumunun delik olması            

4- Kaloriferin su kaçırması    

5- kalorifer hortumunun su kaçırması  

6- Silindir kapak contasının su kaçırması

*Su tam olmasına rağmen motor hararet yapıyorsa ;

1-Su kanalları tıkalı olursa     

2- Pervane kırık olursa          

3- Vantilatör kayışı gevşek veya kopuk olursa

4-Su pompası arızalı olursa   

5- Termostat arızalı olursa     

6- Fan motoru veya fan müşürü arızalı olursa

Radyatördeki su seviyesinin kontrolü günlük bakımdır.Radyatöre konulacak su seviyesi peteklerin üzerinde olacak, radyatöre temiz içilecek su konulmalıdır. Sıcak motora soğuk su konulursa silindir kapağı veya motor bloğu çatlar. Sıcak motora ılık ve kireçsiz su konulmalıdır. Bu su konulurken motor rolantide çalıştırılmalıdır. Sıcak motorun radyatör kapağı hava basıncı alındıktan sonra açılmalıdır. Motor suyunun kışın donmaması için suya antifriz konulur. Vantilatör kayışının koptuğu ilk önce şarj ikaz lambasından, hararet ısı göstergesinden anlaşılır.

Ateşleme sistemi :

1-Akü (akümülatör, batarya)     

2-Endüksiyon (ateşleme) bobini    

3-Distribütör     

4- Bujiler

Akü motora ilk hareketi veren marş sistemine elektrik verir, motor çalışmadığı sürede aracın tüm elektrik donanımını besler. Akü kutup başlarının biri artı (+), biri eksi (-)’dir. Artı kutup başı eksi kutup başına göre biraz kalındır. Akü kutup başı bağlanırken önce (+) kutup, sonra (-) kutup bağlanır. Akü’den akü’ye takviye yapılırken (+) kutup (+) ya, (-) kutup, (-) ye bağlanır. Akü suyu (elektrolit) seviyesi eksilirse saf su ile tamamlanır. Kutup başları oksitlenirse sıcak (sodalı) su ile temizlenir. Akü kendiliğinden boşalırsa (deşarj olursa) plakalar arasında kısa devre vardır veya akü üzeri kirlidir. Akü’nün iki kutup başı birleştirilirse akü kısa devre yapar. Flaman kapağı deliği tıkanırsa akü patlar. Araçta elektrik kaynağı yapılırsa akü kutup başı sökülür. Ayrıca araçta kısa devreden çıkan yangında kutup başları sökülür. Akü’nün kışın donmaması için akü tam kapasiteyle şarj edilmelidir.

Endüksiyon (ateşleme) Bobini-yüksek voltajlı akım oluşumu veya 12 wat’lık akımın 18-25 bin wat’a ulaşmasını sağlar.

Distribütörler : Yüksek voltajlı akımın zaman ve sıraya göre bujilere dağıtır. Bujiler ateşleme yapar. Buji ayarı bozuk olursa, normal ateşleme almaz, motor güçten düşer. Yakıt sarfiyatı artar, eksozdan siyah duman çıkar. Distribütörün içinde tevzii makarası, platin ve kondansatör mekfeze bulunur. Distribütör hareketini kam (eksantrik) milinden alır. Ateşleme sisteminde buji, platin ve avans ayarı yapılır. Avans ayarı bozuk olursa motor vuruntulu çalışır. Marşa bastık tık dedi kaldı, korna çalmadı, farlar yanmadı.. sebebi-akü boşalmıştır, kutup başları oksitlenmiş veya gevşemiştir. Marş motoru dönmüyor, motor çalışmıyorsa ya yakıt sistemi veya ateşleme sistemi arızalıdır. Distribütör kapağı çatlak olursa elektrik kaçağı olur. Kontak anahtarı ateşleme durumunda açık bırakılırsa ateşleme sisteminde platin veya bobin (ateşleme-endüksiyon) yanar. Dijital göstergeli araçlarda akü takviyesi yapılmaz. Motora ilk hareketi veren sisteme marj sistemi denir. Marj dişlisi ilk hareketi volan dişlisine verir. Motor çalıştıktan sonra veya motor çalışırken marşa basılırsa marş veya volan dişlisi zarar görür. Marşa en fazla 10-15 sn. basılmalıdır. Daha fazla basılırsa akü boşalır.

Şarj sistemi :  Vantilatör kayışından aldığı mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren alternatör (şarj dinamosu)dur. Şarj sisteminin ürettiği elektriği kontrol altında tutan, konjektör (regülatör) dür. Aracın akü sü sık sık su kaynatıyorsa, aracın elektrik (farları) sık sık yanıyor (bozuluyor) sa konjektör arızalıdır. Motor çalışırken şarj ikaz lambası yanıyorsa vantilatör kayışı gevşek veya kopuk, şarj dinamosu (alternatörün) kablosu çıkmıştır. Araçta akü veya şarj sisteminden aldığı  elektrikle görev yapan bütün sistemlere elektrik donanımı denilir. Farlar gece karanlığında yolumuzu aydınlatır. Kısa huzmeler 25 mt. Uzun huzmeler 100mt. Mesafeyi aydınlatır. Sigortaların görevi kısa devreden doğacak tehlikelere karşı sistemi korur. Sigorta atarsa aynı amperde sigorta ile değiştirilir. Farlar yanmıyorsa; ampülü yanmıştır, kablo bağlantısı çıkmıştır. Sigortası atmıştır, far anahtarı bozulmuştur. Sinyal lambaları yanmıyorsa flaşör arızalanmıştır. Fren stop lambaları yanmıyorsa fren müşürü arızalanmıştır.

Güç Aktarma Organları : Çalışan motor hareketini aracın tekerlerine ileten sisteme güç aktarma organları denilir.Motor-kavrama (debriyaj) vites kutusu, şaft (kardan mili) diferansiyel tekerlekler .

Kavrama (debriyaj) : Motor hareketini vites kutusuna ileten ve kesen sistemdir. Ani ve sert kalkışlar araç hareket halindeyken ayağın debriyaj pedalı üzerinde bulunması debriyajın kısa sürede aşınmasına neden olur, debriyaj aşınmış ise motor çekişte zorlanır yakıt sarfiyatı artar. Araç vitese geçişte zorlanıyorsa debriyaja sonuna kadar basılmıyordur.

Vites kutusu  : Aracın hızını gücünü devrini (tork) ayarlayan dişli grubudur. Vites kutusunun yağ seviyesine bakılır; vites kutusunda 90 numara dişli yağı kullanılır.

Şaft : Vites kutusunun hareketini diferansiyale iletir.

Diferansiyel : Şafttan aldığı hareketin yönünü 90 derece değiştirip tekerlere ileten tekerler arasındaki farklı dönüşle aracın viraj alma kolaylığını sağlayan diferansiyeldir.

Ön düzen donanımı direksiyon sistemi : Ön düzen donanımında sık sık kontrol edilecek parça rot başlarıdır. Direksiyon bir tarafa çekiyorsa ön lastiklerin havaları eşit değildir veya rot ayarı bozuktur.Direksiyon zor dönüyorsa ön lastiklerin havası azdır.Direksiyon kutusu veya rot başları bozuktur. Direksiyonda boşluk varsa direksiyon kutusu veya rot başları arızalıdır.Lastikler içten veya dıştan dengesiz aşınıyorsa rot ayarı bozuktur.

Süspansiyon sistemini oluşturan parçalar : Helezon yaylar, amortisörler, makaslardır. Yayların salınımını kontrol eden parça amortisörlerdir.

Fren sistemi : El freni parketmiş aracın yerini sabitleştirmek için kullanılır. El freni çekil olarak araç hareket ettirilirse balatalar ısınır fren tutmaz. Kışın soğuk ve yağışlı havalarda el freni geceleri kullanılmaz. Fren pedalına sonuna kadar basılıp fren tutmuş ise fren hidroliği bitmiştir. Fren pedalı normal sertleşmesine rağmen fren tutmaz ise fren sisteminde hava vardır. ABS fren sisteminin özelliği fren yapılınca direksiyon hakimiyeti bozulmadan aracın durmasıdır. Fren ayarları sıkı olursa yakıt sarfiyatı artar. Araçlarda kullanılan fren sistemine Westing hause fren sistemi denir. Bu fren sisteminde araç stop ederse frenler tutmaz. Fren sisteminde kullanılan hidrolik seviyesinin kontrolü günlük bakımdır.

Lastiklerin hava kontrolü günlük bakımdır. Her yola çıkışta lastik hava basıncı kontrol edilmelidir. Lastik havaları az olursa lastikler yanlardan aşınır, güç kaybı ve yakıt sarfiyatının artmasına neden olur. Lastik havaları normalden fazla olursa lastikler ortadan aşınır. Direksiyonda titreme varsa tekerlerin balans ayarı bozuktur. İç lastiği olmayan lastiklere Dubleks lastik denilir. Karlı havalarda çekiç tekerlere zincir takılır. Bijon somunlarının temizliği kuru bezle yapılır. Yedek lastiğe stepne denilir. Lastik değiştirilirken el freni çekili olmalıdır. Lastik üzerindeki rakam, harf ve yazıların anlamı, lastik ebat ve ölçüleri ile lastik özelliğini belirtir.

Aracın bakım kitabında verilen sürede aracın ön ve arka lastikleri yer değiştirilmelidir. Uzun yolda lastik sıcakken yapılan kontrolde lastik havaları basınç aynen bırakılır. Araç hareket halindeyken direksiyonda titreme vardır. Tekerlerin balans ayarı bozuktur.

Dizel motorların yakıt sistemi : Yakıt deposu,mazot otomatiği (besleme pompası), yakıt filtreleri,mazot enjeksiyon pompası. Enjektör.

*Dizel motorların kış mevsiminde kolay ve rahat çalışması için kızdırma bujileri kullanılır.

a- Jigle soğuk havalarda  motoru kolay ve rahat çalışmasını sağlar. Otomatik ve mekanik olmak üzere 2 çeşit jigle vardır.

b- Kapı devresi gaz pedalına ani basılınca karbüratöre ilave yakıt gönderir. Bunun için motor çalışmazken gaz pedalına birkaç defa basılınca motor boğulur. Boğulan motoru çalıştırmak için önce gaz pedalına sonuna kadar basılıp daha sonra marşa basılır.

c- Rolanti motorun gaz pedalına basılmadan kendi halinde çalıştığı en düşük devirdir. Rolanti ayarı ile sağlanır.